جام ملتهای اروپا به مراتب جوان‌تر از مسابقات جام جهانی است. رقابت های جام جهانی در سال ۱۹۳۰ پایه گذاری شد و 30 سال پس از این تاریخ، تورنمنتی کوچک تر تحت عنوان رقابت های جام ملت های اروپا، پا به عرصه حیات گذاشت.
تمایل حضور در چنین مسابقاتی، در دوره‌های اول، بیش از همه در بین کشورهای بلوک شرق محسوس بود که می‌کوشیدند از طریق کسب موفقیت‌های ورزشی، در صحنه سیاسی دنیا نیز پررنگ‌تر ظاهر شوند و نامشان در صف کشورهای مطرح دنیا قرار گیرد. البته نقش و محبوبیت جام ملتهای اروپا به مرور زمان تغییر کرد.
برپایه گزارش صدای آلمان، تا سال ۱۹۸۰ وضع بدین منوال بود که دور پایانی این تورنمنت با حضور فقط چهار تیم درکشورمیزبان برگزار می‌شد که خود نیز یکی از این چهار تیم بود. درچارچوب این همین تورنمنت، تنها دو دیدار نیمه نهایی و یک دیدار فینال انجام می‌گرفت. این چهار تیم هم در پیکارهایی مقدماتی تعیین می‌شدند که بازیهای گروهی و در پی آن، دیدارهای رفت و برگشت یک چهارم نهایی را در بر می‌گرفت.
دوره‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۸ و آغازی دشوار
میزبانی یورو ۱۹۶۸را ایتالیا برعهده داشت و خود هم سرآخر عنوان قهرمانی را به دست آورد، البته با بخت و اقبال فراوان. ایتالیایی‌ها در دیدار نیمه نهایی به مصاف شوروی رفتند که حاصل بازی بعد از وقت قانونی و وقت اضافی صفر بر صفر بود. در آن دوران از ضربات پنالتی خبری نبود و برنده دیدارهای نیمه نهایی در چنین مواردی به حکم قرعه مشخص می‌شد. قرعه پیروزی هم به اسم ایتالیا خورد و میزبان بازی ها در فینال رویاروی یوگسلاوی قرار گرفت. این دیدار بعد از وقت قانونی و اضافی با نتیجه تساوی یک بر یک به پایان رسید. البته در فینال دیگر از قرعه و قرعه‌کشی خبری نبود و در صورت تساوی، بازی باید تکرار می‌شد. در دومین بازی ایتالیا موفق شد یوگسلاوی را ۲ بر صفر شکست داده و عنوان قهرمانی را از آن خود کند.
جام ۱۹۷۲ بلژیک و ظهور غولی به نام آلمان
ستاره بزرگ آن دوران فرانتس بکن‌باوئر، یگانه قیصر دنیای فوتبال بود که در کنارش چهره‌هایی درخشان چون سپ مایر، گونتر نتزر و گرد مولر حضور داشتند. در آن دوره بود که ملی‌پوشان آلمان به یک پیروزی بزرگ تاریخی دست یافتند و در چارچوب بازیهای مقدماتی برای نخستین بار توانستند تیم ملی انگلیس را در استادیوم تسخیرناپذیر ویمبلی لندن با نتیجه ۳ بریک شکست دهند.
تیم ملی فوتبال آلمان در آن دوره، بلژیک میزبان بازی‌ها را در دور نیمه نهایی با نتیجه 2 بر یک مغلوب کرد و در بازی فینال ۳ بر صفر روسیه را درهم کوبید. گرد مولر که به بمب‌افکن تیم ملی آلمان مشهور بود در دو بازی ۴ گل به ثمر رساند و آقای گل رقابت ها لقب گرفت.
جام ۱۹۷۶ یوگسلاوی و تولد ضربات پنالتی
در دوره‌هایی که از آنها سخن به میان آمد، ساختار رقابت‌های جام ملتها کم و بیش ثابت ماند. به مرور زمان کشورهای بیشتری تصمیم گرفتند که وارد گود شوند و از این رو شمار تیم های شرکت‌کننده در دور مقدماتی افزایش یافت، اما با وجود این، تورنمنت نهایی کماکان از دو بازی نیمه نهایی و یک بازی فینال تشکیل شده بود. به همین علت بود که فدراسیون فوتبال اروپا بعد از گذشت چند دوره تصمیم گرفت که با تغییر ساختار بازی‌ها، به جذابیت این جام بیافزاید.
جام ۱۹۸۰ ایتالیا و نخستین تغییر اساسی
درآن دوره، تیم ملی آلمان با دو برد مقابل چکسلواکی و هلند و یک تساوی برابر یونان به‌عنوان سرگروه به فینال صعود کرد و در بازی نهایی هم با پیروزی 2 بر یک بر بلژیک برای دومین بار به عنوان قهرمانی اروپا دست یافت.
ازجمله ستارگانی که در این موفقیت مهم سهیم بود، می‌توان از کارل هاینس رومنیگه نام برد و همچنین از هورست هروبش که به هیولای سرزنی شهرت داشت و برند شوستر که به فرشته موطلایی معروف بود. ناگفته نماند که ۶ بازیکن تیم منتخب آن دوره از مسابقات، آلمانی بودند.
جام ۱۹۸۴ فرانسه و برگزاری جشنی بزرگ
فرانسه در آن سال بیش از همه از وجود یکی از نوابغ بزرگ عالم فوتبال بهره می‌برد، اعجوبه ای به نام میشل پلاتینی که طی ۵ بازی ۹ گل به ثمر رساند و نه تنها آقای گل مسابقات شد، بلکه رکوردی به جا گذاشت که بعید می رسد روزی شکسته شود. از آن گذشته پلاتینی توانست در دیدار تیمش در برابر یوگسلاوی در طول یک نیمه سه گل به ثمر برساند و در این عرصه هم رکوردی از خود برجای بگذارد.
جام ۱۹۸۸ آلمان و غفلتی سرنوشت ساز در دوئل بزرگ
ملی‌پوشان آلمان مرحله گروهی را با دو پیروزی برابر دانمارک و اسپانیا و یک تساوی مقابل ایتالیا، پشت سرگذاشتند و به‌عنوان سرگروه راهی نیمه نهایی شدند. حریف آلمان دراین مرحله هلند بود. بازی های بین هلند و آلمان همیشه پرهیجان و جنجالی بوده‌اند. این امر دست کم تا اندازه‌ای، ریشه در تاریخ و اشغال هلند توسط ارتش نازی درجنگ جهانی دوم دارد.
تیم ملی فوتبال هلند در این دوره ستاره‌های زیادی داشت که البته نقش دو چهره از دیگران برجسته‌تر بود: رود گولیت، هافبک و کارگردان بازی نارنجی‌پوش های هلند و مارکو فان باستن، مهاجم مهارنشدنی این تیم که در حال حاضر خود سرمربیگری هلند را برعهده دارد.
لوتار ماتئوس از نقطه پنالتی گل اول آلمانها را به ثمر رساند و در دقیقه ۷۴ هم رونالد کومان با به ثمر رساندن ضربه پنالتی برای هلند، بازی را به تساوی کشاند.
نبرد آلمان و هلند در آن زمان، دوئل دو بازیکن هم بود: یورگن کوهلر، مدافع میانی آلمان و مارکو فان باستن، مهاجم هلند. در سال ۱۹۸۸بخت با هلند یار بود؛ فان باستن از یک غفلت کوچک کوهلر سود جست و دو دقیقه مانده به پایان بازی، گل پیروزی را برای هلند به ثمر رساند. این موفقیت در عین حال انتقام شکست دو بر یک هلند از آلمان در جام جهانی ۱۹۷۴ هم بود.
در دیدار فینال آن دوره، هلند با نتیجه 2 بر صفر مقابل روسیه به برتری رسید و برای اولین بار به عنوان قهرمانی اروپا دست یافتند. ناگفته نماند که مارکو فان باستن، ستاره آن دوره نیز، با ۵ گل آقای گل بازی‌ها شد.
جام ۱۹۹۲ سوئد و موفقیت غافلگیرکننده دانمارک
بازیکنان دانمارک که با خیال خوش و آسودگی خاطر ایام مرخصی و استراحت را می‌گذراندند، از طرف فدراسیون فوتبال کشورشان خبردار شدند که باید در رقابت های جام ملت های اروپا شرکت کنند.
ملی‌پوشان دانمارک که برخلاف تیمهای دیگر، فرصت چندانی برای تدارکات، آماده‌سازی و انجام دیدارهای آزمایشی نداشتند با کمی بخت و اقبال و پس از موفقیت های دور از انتظار در مرحله گروهی، نخست تیم ملی هلند، مدافع عنوان قهرمانی را در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب کردند و سپس تیم ملی فوتبال آلمان، قهرمان جهان در آن زمان را در بازی فینال با نتیجه 2 بر صفر به زانو درآوردند.
جام ۱۹۹۶ انگلیس و شروع فصلی تازه
یک نوآوری دیگر این دوره، گل طلایی بود که در وقت اضافی برنده مسابقه را تعیین می‌کرد. یعنی اگر در وقت اضافی، تیمی گل برتری را به ثمر می‌رستند، بازی در همان لحظه به پایان می‌رسید و تکلیف برنده هم مشخص می‌شد.
آخرین پیروزی بزرگ انگلیس میزبان بازی های یورو ۹۶، به سی سال پیش از آن برمی‌گشت: کسب عنوان قهرمانی جهان در سال ۱۹۶۶. انگلیسی ها درصدد تکرار موفقیت پیشین خود بودند. همه چیزبرای تیم ملی انگلیس خوب پیش رفت تا مرحله نیمه نهایی که این تیم مقابل آلمان قرار گرفت.
انگلیسی‌ها که در جام جهانی۱۹۹۰ ایتالیا در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی از آلمانها شکست خورده بودند، این بار نیز در ضربات پنالتی تسلیم ملی‌پوشان آلمان شدند. فینال جام ملت های اروپا در سال ۱۹۹۶ بین آلمان و جمهوری چک برگزار شد که با پیروزی 2 بر یک آلمان خاتمه یافت. ناگفته نماند که الیوور بیرهوف، مهاجم آلمان در این دیدار اولین گل طلایی تاریخ فوتبال را به ثمر رساند.
جام ۲۰۰۰ بلژیک و هلند و ظهور فرانسه
تیم ملی فوتبال آلمان، مدافع عنوان قهرمانی اروپا که ستاره‌اش در جام جهانی ۹۸ فرانسه رو به افول گذاشته بود، تلخ‌‌ترین دوره خود را تجربه کرد. آلمانها در مرحله گروهی، با یک تساوی و دو شکست در قعر جدول قرار گرفتند. روزنامه جنجالی «بیلد» در پی این ناکامی بی‌سابقه، در صفحه اول با تیتر درشت خطاب به ملی پوشان آلمان نوشت: «شما خل و چل‌های فوتبال اروپا هستید و باعث شرم و خجالت آلمان!»
درحالیکه ستاره فوتبال آلمان بشدت رو به خاموشی گذارده بود، درخشش ستاره یک تیم دیگر اروپا روز به روز بیشتر می‌شد: تیم ملی فرانسه که در سال ۱۹۹۸ در خانه خود، عنوان قهرمانی جهان را کسب کرده و آن دوران، فوتبال جذاب و مدرنی را به نمایش می گذاشت.
در آن دوره از بازی‌ها، تیم ملی بلژیک، یکی از دو میزبان مسابقات در همان مرحله گروهی حذف شد. در مقابل، میزبان دیگر، یعنی هلند بازیهای خوبی از خود به نمایش گذاشت و اگر شانس بیشتری داشت، در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب ایتالیا نمی‌شد
لاجوردی‌های ایتالیا که بعد از ۳۲ سال بوی قهرمانی به مشام‌شان خورده بود، در دیدار فینال به مصاف فرانسه، قهرمان جهان رفتند و لحظاتی پیش از پایان بازی با نتیجه یک بر صفر از فرانسه جلو بودند که ویلتورد، بازیکن تازه نفس فرانسه گل تساوی را به ثمر رساند و بازی به وقت اضافی کشیده شد. در وقت اضافی نیز دیوید ترزگه، مهاجم تیم ملی فرانسه با زدن گل طلایی کار ایتالیا را یک سره کرد و باعث تداوم طلسم قهرمانی اروپا برای لاجوردی‌ها شد.
جام ۲۰۰۴ پرتغال و تولد یونان
ملی پوشان یونان که با یک تساوی برابر اسپانیا و یک شکست مقابل روسیه، در گروه شان دوم شده بودند، در مرحله یک چهارم نهایی به مصاف فرانسه، مدافع عنوان قهرمانی رفتند و یک بر صفر از سد حریف خود گذشتند.
یونانی‌ها در نیمه نهایی هم کار ملی‌پوشان جمهوری چک را یکسره کردند و در بازی فینال رویاروی تیمی قرار گرفتند که در نخستین بازی 2 بر یک آن را شکست داده بودند: پرتغال میزبان بازی‌ها. اگر چه پرتغالی‌ها تشنه انتقام بودند، اما بعد از ۹۰ دقیقه همچنان تشنه ماندند، چرا که کاریستیاس، یکی از ستارگان یونان در آن دوره، با تک گل خود، ناممکن را ممکن ساخت و کشورش را برای اولین بار به‌عنوان قهرمانی اروپا رساند.
و اکنون جام ۲۰۰۸ اتریش و سوئیس
این بار هم فهرست مدعیان کسب عنوان قهرمانی بلند بالاست: از فرانسه و ایتالیا گرفته تا آلمان و همچنین اسپانیا که همیشه در صف مدعیان قرار دارد.
بسیاری از کارشناسان فوتبال، کسب عنوان قهرمانی اروپا را به مراتب دشوارتر از کسب عنوان قهرمانی جهان می‌دانند، چرا که در این جام حریف به اصطلاح آسانی وجود ندارد و برترین‌های اروپا روبروی هم قرار می‌گیرند
در این دوره از رقابت ها باز هم دو کشور به طور مشترک میزبانی جام ملتهای اروپا را بر عهده دارند: اتریش و سوئیس. این بار هم ۱۶ تیم در ۴ گروه تقسیم شده و ساختار بازی‌ها مانند سه دوره گذشته است، با این تفاوت که در پیکارهای این دوره، از گل طلایی و یا گل نقره‌ای خبری نیست.